Từ cây nhàu, con người có thể khai thác nhiều bộ phận để làm thuốc như vỏ cây, rễ, lá và quả nhàu. Tác dụng cây nhàu theo đông y phổ biến nhất với công dụng hỗ trợ điều trị các bệnh đau nhức xương khớp do phong thấp, nhuận tràng, đái tháo đường, ổn định huyết áp... Trên thế giới hiện nay có rất nhiều nước như Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ,... sử dụng các sản phẩm từ cây nhàu. Một số sản phẩm kể tên như nhàu lát khô, nước cốt nhàu, bột nhàu, viên nhàu…Ở Quảng Nam, câu nhàu mọc hoang dại, trồng quanh vườn tạo bóng mát nhưng ít người biết giá trị của từ cây nhàu mang lợi ích cho sức khoẻ. Nhận thấy tiềm năng từ cây nhàu không chỉ là dược liệu quý mà còn có thể đem tại lợi nhuận kinh tế cao, Chị Bùi Thị Tuyết Nhung-Giám đốc HTX Best One từ lâu đã ấp ủ dự định khởi nghiệp từ loài cây dân dã này.
Theo chị Nhung, mọi bộ phận của cây nhàu (từ rễ, lá đến quả) đều có giá trị dược liệu, trong đó quả nhàu được đánh giá cao nhất về hàm lượng hoạt chất. Quả non có màu xanh nhạt, chuyển dần sang trắng hoặc vàng ngà khi chín, tỏa mùi hăng đặc trưng. Dù hương vị ban đầu có thể gây khó dùng cho người mới, nhiều khách hàng dần yêu thích sản phẩm nhờ vị chua nhẹ và lợi ích sức khỏe vượt trội.

Hình: Đoàn nghiên cứu tham quan mô hình trồng nhàu tại vườn của hộ nông dân nhỏ
Năm 2017, chị Nhung nghỉ công việc kế toán ổn định, bắt tay vào tìm tòi, nghiên cứu các tác dụng của trái nhàu, sản xuất thử nghiệm sản phẩm nhàu lát khô. Sau 2 năm nghiên cứu và không ngừng thử nghiệm, sản phẩm đầu tiên là nhàu lát khô là trà được ra đời. Năm 2019, chị Nhung biến khu vườn rộng gần 300 m2 thành xưởng sản xuất. Ban đầu, chị làm theo cách truyền thống, mua nhàu về rửa sạch, cắt lát, để ráo và cho vào lò sấy thành nhàu khô dùng ngâm rượu hoặc pha trà uống. Đến năm 2021, chị chính thức thành lập hợp tác xã Best One với vốn điều lệ một tỷ đồng, tạo việc làm cho 10 lao động nữ tại địa phương, thu nhập 6,5 triệu đồng mỗi tháng.
Không dừng lại ở đó, khi nhận thấy người dùng cần nhiều dạng sản phẩm khác từ quả nhàu, chị đã tự nghiên cứu, tham vấn các chuyên gia trong nước và cho ra đời sản phẩm nước cốt nhàu. Chị Nhung cho biết, đây là sản phẩm tốn nhiều công sức nhất, mất 2 năm không ngừng thử nghiệm, từ 6-8Kg quả nhàu tươi ủ trong một năm, thông qua máy chiết lọc được 1 lít nước cốt với giá thành phẩm 280.000 đồng/lít. Đến nay, chị Nhung đã đưa ra thị trường các loại như nhàu lát khô, bột nhàu, trà nhàu túi lọc, viên nhàu, nhàu tươi ngâm mật ong, nước cốt nhàu, nước cốt nhàu vị dứa, rượu nhàu, muối chườm thảo dược... Trong đó, 8 sản phẩm được công nhận OCOP 4 sao (mỗi địa phương một sản phẩm). Dự án đánh thức giá trị cây nhàu của chị đoạt giải nhì dự án khởi nghiệp sáng tạo tỉnh Quảng Nam năm 2021. Sản phẩm của chị hiện đã có nhà phân phối độc quyền tại Hà Nội, nhiều cửa hàng tại TP HCM, Vũng Tàu, Đà Nẵng, các thành phố lớn trên cả nước. Chị Bùi Thị Tuyết Nhung còn cho biết, hiện tại thị trường tiểu thụ sản phẩm xuất khẩu chủ yếu đối với khách du lịch hàn quốc, đang xuất khẩu một số sản phẩm tiểu ngạch sang Mỹ, Lào. Hiện nay, HTX đang có kế hoạch mở rộng thị trường qua các nước lân cận.
Chị Nhung cho biết, thực tế hiện nay nguồn nguyên liệu của HTX vẫn phụ thuộc vào việc thu mua nhỏ lẻ từ nhiều địa phương trong tỉnh, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nguyên liệu vào thời điểm cao điểm sản xuất. Nhằm chủ động nguồn nguyên liệu, đồng thời hỗ trợ hộ nông dân nhỏ phát triển kinh tế, HTX Best One đã chủ động xin chủ trương của thành phố Tam Kỳ xây dựng vùng nguyên liệu cây nhàu theo mô hình liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm. Theo mô hình này, HTX hỗ trợ người dân tận dụng diện tích đất vườn sẵn có để trồng nhàu, mang lại nguồn thu nhập bổ sung ổn định.
Tham gia chuỗi giá trị cùng HTX Best One, các hộ nông dân nhỏ sẽ được cung cấp cây giống đạt chuẩn, phân bón hỗ trợ, cùng với hướng dẫn kỹ thuật trồng trọt, chăm sóc và xen canh cây ngắn ngày để tăng thêm hiệu quả kinh tế. Đồng thời, HTX cam kết ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm đầu ra với giá thu mua ổn định, cao hơn thị trường tự do. Cụ thể, giá thu mua trái nhàu của HTX là 8.000 đồng/kg, cao hơn khoảng 3.000 đồng/kg so với giá thu mua của thương lái, giúp nông dân yên tâm đầu tư sản xuất và có lợi nhuận tốt hơn.
Trong năm 2023, HTX đã triển khai vận động và liên kết với 50 hộ nông dân xã Tam Ngọc, xây dựng vùng nguyên liệu với quy mô trồng 2.000 cây nhàu. Mục tiêu dài hạn của HTX là tiếp tục mở rộng mô hình liên kết với các hộ nông dân nhỏ tại các địa phương lân cận trong và ngoài tỉnh Quảng Nam, từng bước hình thành vùng nguyên liệu tập trung quy mô lớn, đảm bảo tính chủ động trong sản xuất, giảm chi phí, nâng cao khả năng cạnh tranh sản phẩm trên thị trường trong nước và quốc tế.
Theo chị Nhung, cây nhàu có sức sống mãnh liệt, trồng được ở đồng bằng, vùng biển đến miền núi, nó có thể sinh trưởng tốt cả ở những vùng đất khó canh tác, bị bỏ hoang lâu ngày. Cây nhàu rất dễ trồng, ít tốn công chăm sóc, không bị sâu bệnh hại, khoảng 1 năm thì ra trái và có thể thu hoạch nhiều đợt quanh năm. Vì vậy, ai cũng có thể trồng, chăm sóc loài dược liệu này. Đến nay, sau một thời gian triển khai, chị Nhung đã liên kết cùng bà con trồng hơn 4 ha nhàu tại TP Tam Kỳ, huyện Đại Lộc, giúp tạo việc làm, thu nhập cho nông dân. Mô hình liên kết này không chỉ gắn kết chặt chẽ từ khâu sản xuất với thị trường tiêu thụ giúp đa dạng sinh kế cho người nông dân, góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp ở địa phương./.