Toàn cảnh ngành rau Việt Nam: Tăng trưởng nhưng chưa vững
Giai đoạn 2020–2024 chứng kiến sản lượng rau tăng trưởng liên tục, từ 18,3 triệu tấn năm 2020 lên 19,3 triệu tấn năm 2024.
Hình 1. Sản lượng một số cây hoa màu qua các năm 2020 -2024

Nguồn: Tổng cục Thống kê, 2024
Tuy nhiên, ngành rau vẫn đối mặt với nhiều vấn đề:
Sản xuất manh mún, quy mô nhỏ
Khó khăn trong truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm
Hệ thống phân phối truyền thống chiếm ưu thế, thiếu kênh tiêu thụ hiện đại
Hiện nay, chỉ khoảng 15,5% rau an toàn được phân phối qua siêu thị, còn lại chủ yếu bán qua thương lái và chợ truyền thống.
Hình 2. Tỷ lệ phân phối tiêu thụ rau ở Việt Nam

Nguồn: Số liệu từ Viện VASS
Sơn La – một điểm sáng nông nghiệp miền núi phía Bắc
Tỉnh Sơn La có điều kiện khí hậu mát mẻ, phù hợp sản xuất rau quanh năm. Từ năm 2010 đến 2022, diện tích gieo trồng rau tăng gấp đôi, đạt 11.774 ha.
Hình 3. Diện tích gieo trồng rau tại tỉnh Sơn La (2010 - 2022)

Nguồn: Tổng cục Thống kê, 2024
Sản lượng rau của tỉnh cũng tăng trưởng mạnh, từ gần 68.000 tấn lên hơn 174.000 tấn vào năm 2022. Các huyện dẫn đầu gồm Mộc Châu, Mai Sơn, Yên Châu.
Hình 4. Sản lượng rau tại tỉnh Sơn La và 5 huyện có diện tích trồng lớn nhất (2010 - 2022)

Nguồn: Tổng cục Thống kê, 2024
Sơn La hiện có 18 HTX rau, trong đó nhiều HTX sản xuất rau an toàn theo chuẩn VietGAP, đóng vai trò cầu nối giữa nông dân và thị trường.
Chuỗi giá trị ngành rau: Vai trò trung tâm nhưng vị thế yếu của nông hộ nhỏ
Sơ đồ dưới đây mô tả chuỗi giá trị rau từ đầu vào – sản xuất – sơ chế – phân phối – tiêu dùng:
Hình 5. Sơ đồ chuỗi giá trị rau nông hộ nhỏ
Nông hộ nhỏ đóng vai trò quan trọng nhưng thường bị ảnh hưởng ở các khía cạnh sau:
Đầu vào: Khó tiếp cận giống chất lượng cao, phân bón đảm bảo
Sản xuất: Quy mô nhỏ, chưa phổ biến VietGAP
Sơ chế: Thiếu nhà sơ chế, bảo quản nên thất thoát cao
Phân phối: Phụ thuộc thương lái, bị ép giá
Xuất khẩu: Rào cản về tiêu chuẩn, logistics, vùng trồng
Trong khi đó, HTX và doanh nghiệp địa phương còn yếu về năng lực tổ chức, tài chính và marketing.
Xuất khẩu rau: Cơ hội lớn, rào cản nhiều
Thị trường xuất khẩu chính gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU. Trung Quốc là đối tác lớn nhất nhưng rủi ro cao do siết chặt kiểm dịch.
Hình 6. Tỷ trọng xuất khẩu rau của Việt Nam theo thị trường (2024)

Xuất khẩu vẫn chủ yếu theo tiểu ngạch, quy mô nhỏ và rời rạc. Để phát triển bền vững, cần chuẩn hóa sản xuất, liên kết vùng nguyên liệu, đầu tư sơ chế và logistics.
Hợp tác xã – Chìa khóa liên kết nông hộ nhỏ với thị trường
Một số HTX điển hình tại Sơn La như HTX rau an toàn Mường Sang (Mộc Châu), HTX xanh Mai Sơn, HTX Nông sản Sơn La đã bước đầu thành công trong tổ chức sản xuất tập trung, tiêu chuẩn hóa quy trình và kết nối siêu thị, nhà hàng tại Hà Nội.
HTX Nông sản Sơn La thành lập năm 2022 tại xã Chiềng Ban, huyện Mai Sơn cũng đã nhanh chóng trở thành điểm sáng trong sản xuất rau an toàn. Với 7 thành viên sáng lập và liên kết cùng 15 hộ dân, HTX hiện canh tác trên 20 ha rau, củ, quả theo tiêu chuẩn VietGAP, sản lượng đạt hơn 1.200 tấn/năm, doanh thu gần 9 tỷ đồng. HTX cam kết quy trình sản xuất "5 không":
Không bón quá định lượng phân hóa học
Không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật ngoài danh mục cho phép
Không bón thiếu phân hữu cơ vi sinh
Không dùng hạt giống biến đổi gen
Không sử dụng hóa chất kích thích sinh trưởng
Để đảm bảo chất lượng và mở rộng thị trường, HTX đã đầu tư gần 2 tỷ đồng vào hệ thống vận chuyển, khoan giếng và lắp đặt hệ thống tưới tự động . Sản phẩm của HTX hiện được tiêu thụ tại các chuỗi cửa hàng rau sạch và siêu thị lớn, đặc biệt là thị trường Hà Nội
Trường hợp của HTX Nông sản Sơn La cho thấy, với sự tổ chức bài bản và cam kết chất lượng, các HTX hoàn toàn có thể nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập cho nông dân, đồng thời góp phần phát triển bền vững ngành rau của tỉnh
Hình 7. Vùng trồng rau của HTX Nông sản Sơn La
Nguồn: Kết quả khảo sát thực địa, IPSARD, 2025
Tuy nhiên, trong quá trình phát triết, các HTX cũng cần hỗ trợ thêm về vốn, kỹ thuật bảo quản, ứng dụng thương mại điện tử để phát huy hết vai trò dẫn dắt nông dân. Trong tương lai, nông hộ nhỏ vẫn là trụ cột trong sản xuất rau tại Việt Nam. Để nâng cao giá trị và vị thế của họ, cần xây dựng một chuỗi giá trị minh bạch, hiệu quả, gắn kết từ đầu vào đến đầu ra. Trường hợp tỉnh Sơn La cho thấy: nếu có chính sách phù hợp và sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân – HTX – doanh nghiệp, ngành rau hoàn toàn có thể vươn ra thị trường lớn và phát triển bền vững.
(Bài viết sử dụng dữ liệu từ Báo cáo nghiên cứu điển hình ngành hàng rau – Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn, 2025).