Hiện nay ở khắp miền Tây, thị trường cây, con giống luôn sôi động. Nhiều doanh nghiệp (DN) và cơ sở tư nhân đã tìm về mảnh đất màu mỡ này sản xuất, kinh doanh giống.

Nhưng chỉ một số giống nhập ngoại đã đăng ký bản quyền mới bán được giá cao, hệ thống phân phối ổn định. Còn đa số giống cây, con do các nhà khoa học các Viện, Trường nghiên cứu đưa ra hầu như chỉ đóng vai trò công ích, phó mặc thị trường mạnh ai nấy làm.

Giống không tác quyền

Sản xuất nông nghiệp ĐBSCL đạt tới bước tiến như ngày hôm nay với những mặt hàng nông phẩm ngon, phải khẳng định có công lao rất lớn của các nhà khoa học chọn giống. Như vùng cây trái miệt vườn miền Tây, trái cây phong phú đa dạng, ngon lành hơn trước nhiều. Bây giờ nhà vườn đã thật sự tin tưởng vào những giống mới của Viện Cây ăn quả miền Nam (SOFRI). Hơn 16 năm qua, Viện được Bộ NN&PTNT công nhận 18 cây đầu dòng, 3 giống cây ăn quả được công nhận chính thức, 3 giống được công nhận khu vực hóa, 16 biện pháp kỹ thuật được công nhận là tiến bộ kỹ thuật, 6 mô hình do Viện làm tư vấn kỹ thuật đã được chứng nhận đạt tiêu chuẩn GlobalGAP. Những cây đầu dòng ưu tú nhất do Viện chọn tạo như: Xoài cát Hòa Lộc, xoài cát Chu, sầu riêng Chín Hóa, sầu riêng Ri-6, bưởi da xanh, bưởi Năm Roi, nhãn xuồng cơm vàng, vú sữa, bơ, cam mật không hạt, chôm chôm nhãn, măng cụt… nay đã nổi tiếng thơm ngon không ngại đối thủ cạnh tranh cùng loại nhập ngoại.

Tuy nhiên, một lý do khách quan, do cây ăn quả dễ dàng nhân giống vô tính, chỉ cần mua cây, chiết cành là có giống mới. Vì vậy, nhiều cơ sở nhân giống cây ăn quả chỉ việc mua giống gốc từ Viện về rồi nhân ra bán đi khắp vùng. TS Nguyễn Minh Châu, Viện trưởng SOFRI nói: “Nhà nước hàng năm xuất kinh phí đầu tư cho các công trình nghiên cứu, Viện là đơn vị thực hiện và cũng nhằm phục vụ nông dân. Nghiên cứu tạo giống mới CĂQ mất thời gia khá dài. Dù rằng Viện có nguồn giống gốc nhiều loại, nhưng bàn tới tác quyền CĂQ thì chưa làm, chưa có ai mua, mà có làm chắc chắn cũng rất khó”.

Cần, nhưng nhiêu khê

Cần bản quyền cho giống cây trồng

TS Dương Nhựt Long, Trưởng Bộ môn thủy sản nước ngọt Khoa Thủy sản, trường ĐH Cần Thơ cho hay: "Mới vừa rồi Khoa Thủy sản chuyển giao công nghệ cá tra sinh sản nhân tạo cho Cty Caseamex (Cần Thơ), giá trọn gói 100 triệu đồng. Đây là chuyện hiếm vì nông nghiệp Nam bộ xưa nay, mua bán giống tự phát, chẳng mấy ai nghĩ có hay không chuyện bản quyền. Nhưng bây giờ rõ ràng là cần, cả phía DN và giới khoa học cần nhau, mà bản quyền là thứ ràng buộc minh bạch nhất".

Trở lại chuyện tác quyền cây lúa, từ khi Viện lúa ĐBSCL chưa thành lập, Viện nghiên cứu phát triển ĐBSCL (MDI) – Trường Đại học Cần Thơ từ năm 1976-1977 đã đưa ra giống lúa đầu tiên NN3A (IR36) và được Bộ NN-PTNT công nhận là giống lúa quốc gia. Theo sau đó là hơn 20 giống lúa MTL nổi tiếng lần lượt được công nhận giống quốc gia đưa vào sản xuất. Thời gian nghiên cứu để ra đời một giống lúa mới trung bình mất 8 năm. Tuy vậy, tất cả những giống lúa mới đều nhằm phục vụ nông dân. Song, mới đây đã có hai DN là Cty ADC và Cty CPC đề nghị hợp tác với MDI sản xuất giống gốc. Thế nhưng đề cập tới tác quyền, TS Nguyễn Ngọc Đệ, cán bộ MDI cho rằng: Một trong những lý do mình mất tác quyền là do chưa đăng ký quyền sở hữu trí tuệ, vì đăng ký phải đóng tiền, phải nhắm tới tiềm năng giống có giá trị thương mại.

Tuy nhiên đến khi giống đã có giá trị thương mại rồi thì con đường làm tác quyền rất nhiêu khê. Hiện nay có 5-6 DN về Sóc Trăng đề nghị hợp tác sản xuất gạo thơm từ giống lúa ST. KS Hồ Quang Cua, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, tác giả các giống lúa thơm ST nói: “Tôi đang xem lại trình tự thủ tục đăng ký lập tác quyền, sẵn sàng chuyển nhượng quyền sản xuất. Tuy nhiên phải thấy rằng, chưa kể vốn đầu tư cơ sở vật chất để chọn giống, bình quân tạo ra một giống lúa chi phí khoảng 178 triệu đồng. Quá trình đăng ký khảo nghiệm, nghiệm thu tốm kém 50-60 triệu đồng. Vì vậy lo tính tới đăng ký xác lập tác quyền thì cá nhân phải tự bỏ tiền túi ra làm”.

Nguồn: NNVN