Trước thềm Diễn đàn Kinh tế TPHCM 2023, sáng 6-9, tại TP.HCM, Báo SGGP tổ chức hội thảo “Tài chính xanh và thị trường tín chỉ carbon”. Tham dự và chủ trì hội thảo có Ông Phan Văn Mãi - Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch UBND TPHCM, Ông Phan Đức Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội, Ông Nguyễn Quang Huân - Ủy viên Ủy ban Khoa học công nghệ và Môi trường của Quốc hội, PGS.TS Nguyễn Đình Thọ - Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (Bộ TN&MT), Ông Hoàng Thái Sơn - Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Tài chính; Ông Tăng Hữu Phong - Tổng biên tập Báo SGGP. Hội thảo là cơ hội để các nhà quản lý, chuyên gia trong lĩnh vực, trình bày cũng như giải đáp những thắc mắc liên quan đến tài chính xanh và thị trường tín chỉ Carbon.

Kinh tế xanh là xu hướng tất yếu

Phát biểu mở đầu cho buổi hội thảo, Tổng Biên tập báo SGGP Tăng Hữu Phong chia sẻ: Báo cáo quốc gia về khí hậu và phát triển xuất bản tháng 7-2022, Ngân hàng Thế giới (WB) đã nhấn mạnh tính cấp thiết của việc thích ứng với biến đổi khí hậu của Việt Nam. Theo đó cần triển khai nhiều chính sách và đầu tư công - tư để giảm cường độ carbon trong tăng trưởng. WB đã ước tính Việt Nam có thể sẽ cần đầu tư thêm khoảng 368 tỷ USD cho đến năm 2040, tương đương 6,8% GDP mỗi năm, trong đó đầu tư vào khả năng phục hồi khoảng 254 tỷ USD và thêm 114 tỷ USD cho hành trình khử carbon theo cam kết với cộng đồng quốc tế. Điều này đồng nghĩa Việt Nam sẽ cần những khoản đầu tư khổng lồ trong gần 30 năm tới, trong khi nguồn lực của nhà nước chỉ đáp ứng một phần nhu cầu tài chính. "Chính vì vậy, ngay từ bây giờ các cơ quan quản lý, các nhà hoạch định chính sách đã tính đến xu hướng xanh hóa cho nền kinh tế, bao gồm nhiều lĩnh vực từ sản xuất đến xuất khẩu, từ dịch vụ đến thương mại, và cả thị trường chứng khoán cũng như bất động sản buộc phải xanh hóa. Đặc biệt là TPHCM, địa phương được xem là đầu tàu kinh tế của cả nước, với cơ hội và thách thức đan xen khi đã được Quốc hội thông qua một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển bằng Nghị quyết 98", nhà báo Tăng Hữu Phong cho biết.

Phát biểu tại buổi hội thảo, ông Phan Văn Mãi, Chủ tịch UBND TPHCM cảm ơn Báo SGGP đã có sáng kiến tổ chức hội thảo ngay trước thềm Diễn đàn Kinh tế TPHCM. Chủ đề tăng trưởng xanh, phát triển bền vững, cùng với sự hiện diện của nhiều nhà quản lý, các chuyên gia, các nhà khoa học trong và ngoài nước chắc sẽ đóng góp lớn về nhận thức cho các chương trình hành động của TPHCM và Việt Nam theo hướng phát triển bền vững. "TP đang đứng trước các thách thức to lớn về biến đổi khí hậu. Chính vì vậy, TP cần nắm bắt xu hướng chuyển đổi xanh và thúc đẩy chuyển đổi xanh để tạo không gian mới, năng lực cạnh tranh mới, đóng góp vào kinh tế cả nước. Bởi đây là những vấn đề nội tại nếu không chuyển đổi xanh, nếu không có chính sách cụ thể, lâu dài thì nền kinh tế TP mất đi năng lực cạnh tranh". Chủ tịch Phan Văn Mãi khẳng định, TPHCM xác định sứ mệnh là địa phương đi đầu, nhận những nhiệm vụ lớn nhất trong chuyển đổi xanh, phát triển bền vững, góp phần để thực hiện các cam kết quốc gia trong hợp tác quốc tế. Thời gian qua, TP đánh giá trong định hướng chung, khung pháp lý chung của cả nước về chuyển đổi xanh, phát triển bền vững chưa nhiều. Do đó, TPHCM đã nghiên cứu khung chiến lược chuyển đổi xanh, phát triển bền vững. Khung chiến lược này sẽ chính thức công bố vào Diễn đàn Kinh tế TPHCM năm 2023 diễn ra trong tháng 9 này.

Nghị quyết 98 mở ra cơ hội để TPHCM thí điểm thị trường tín chỉ carbon

Mở đầu cho buổi hội thảo, nhóm nghiên cứu của GS.TS Trần Ngọc Thơ, TS. Hồ Quốc Tuấn, TS. Lê Đạt Chí và Ths Nguyễn Thị Thu Hà, đã có bài phát biểu tổng quan về “Tài chính xanh và thị trường tín chỉ carbon”, cũng như những lợi thế mà TPHCM có thể triển khai thông qua Nghị quyết 98.

Theo nhóm nghiên cứu, TPHCM hiện đang phát thải khoảng 38,5 triệu tấn carbon mỗi năm, trong đó ngành sản xuất công nghiệp chịu trách nhiệm cho khoảng 20 triệu tấn và ngành giao thông khoảng 13 triệu tấn. Với Quyết định số 3273/QĐ-UBND, TPHCM đặt mục tiêu giảm phát thải 10% vào 2030 và 30% nếu có thêm sự trợ giúp quốc tế, tương đương với khoảng 4-12 triệu tấn carbon trong vòng 7 năm tới. Có thể nói, đây là một mục tiêu đầy tham vọng.

Phản ứng với mục tiêu này, nhiều doanh nghiệp (DN) đã dần bắt đầu hành động. Không chỉ đẩy nhanh tiến bộ trong việc kiểm kê khí thải, các DN có thể chuyển đổi xanh bằng cách thực hiện một loạt các biện pháp, như thay đổi trong hoạt động kinh doanh để giảm tác động tiêu cực đối với môi trường và tạo ra giá trị bền vững. Theo báo cáo của nhóm nghiên cứu, các dự án chuyển đổi xanh có một phủ rộng, bao gồm: sử dụng năng lượng tái tạo, tối ưu hóa hiệu suất năng lượng, thay thế vật liệu xanh hơn, cải tiến quy trình sản xuất, phát triển sản phẩm thân thiện môi trường, thúc đẩy sử dụng công nghệ sạch, tối ưu hóa quản lý chất thải, tích hợp quản lý môi trường vào chiến lược kinh doanh. Những nỗ lực này không chỉ đáp ứng quy định của Luật Bảo vệ môi trường, chương trình nghị sự của TP, mà còn giúp DN giảm phơi nhiễm với các rủi ro khí hậu, và đón nhận các cơ hội chuyển đổi xanh mang lại. Trong khi chuẩn bị cho việc tham gia thị trường carbon bắt buộc, các DN tiên phong thậm chí tuyên bố những cam kết tham vọng hơn như trung hòa carbon (carbon neutral), hoặc phát thải ròng bằng không (net zero).

Với xu hướng này, số lượng và chất lượng các dự án xanh trong những năm tới sẽ tăng lên đáng kể, đòi hỏi thị trường vốn xanh cần được phát triển với quy mô tương ứng. Để điều hướng dòng vốn đến công cuộc giảm phát thải, việc tăng tiếp cận đến các cơ hội từ trái phiếu xanh, cho vay xanh và thị trường carbon trong nước và quốc tế rất quan trọng.

TS Hồ Quốc Tuấn, Đại học Bristol, Vương quốc Anh, chia sẻ: "Trước khi về Việt Nam tham dự hội thảo, tôi đã tham dự 2 hội thảo với cùng chủ đề tài chính xanh tại Thụy Sỹ và Singapore. Điều này cho thấy kinh tế đang là xu hướng chung của thế giới". TS Hồ Quốc Tuấn đưa ra dẫn chứng về mô hình kinh tế xanh của Singapore. Theo Chỉ số Tài chính xanh toàn cầu (Global Green Finance Index), chỉ trong 3 năm, Singapore đã đứng đầu khu vực và xếp thứ 11/86 trung tâm tài chính quốc tế. Từ năm 2019, Ngân hàng trung ương Singapore (MAS) đã ra mắt Kế hoạch hành động tài chính xanh, định hướng cho việc phát triển hệ sinh thái tài chính xanh. MAS cũng thành lập Ủy ban Công nghiệp tài chính xanh (GFIT) để xây dựng Singapore thành trung tâm tài chính xanh hàng đầu châu Á, sử dụng tài chính xanh và bền vững như một cách tiếp cận chính để đạt các cam kết giảm phát thải.

Theo ThS Nguyễn Thị Thu Hà, Trường Đại học Kinh tế TPHCM, Nghị quyết 98 có hiệu lực từ ngày 1-8 đã mở ra một số cơ hội cho TPHCM, bao gồm quy chế mới trong quản lý ngân sách nhà nước và thí điểm thị trường carbon. Do vậy, TPHCM cần tận dụng các ưu đãi từ Nghị quyết 98 để dẫn dắt dòng vốn quốc tế vào Việt Nam, thông qua việc thúc đẩy giải pháp cải thiện cấu trúc của thị trường và kết nối thị trường trái phiếu xanh và thị trường carbon tự nguyện trong nước với khu vực. "TPHCM nên coi đây là một nhiệm vụ quan trọng cho một trung tâm tài chính quốc tế thế hệ mới: xanh hóa và số hóa", Ths Nguyễn Thị Thu Hà nhận định.

Giải bài toán vốn cho kinh tế xanh

TS Trần Văn, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển kinh tế số (IDS) chia sẻ thông tin từ của Climate Bonds Initiative (CBI). Theo đó, đến năm 2023, khoảng 2.334 tỷ USD trái phiếu xanh (TPX) đã được phát hành, bằng 5% giá trị thị trường nợ toàn cầu và dự kiến tới năm 2025 là 5.000 tỷ USD. Bên cạnh TPX còn có các loại trái phiếu khí hậu, xã hội, môi trường, phát triển bền vững và trái phiếu các dự án bảo vệ thiên nhiên, xã hội và quản trị công (ESG).

Theo TS Trần Văn, Chiến lược tăng trưởng xanh trong giai đoạn 2011-2020 và tầm nhìn đến 2050 của Việt Nam tập trung vào 3 nhiệm vụ: giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Đối với TPHCM, với mục tiêu xây dựng thành TP tăng trưởng xanh, vận dụng các quy định tại Nghị quyết 98 của Quốc hội, hoàn toàn có thể xây dựng đề án huy động TPX của chính quyền địa phương, khuyến khích DN phát hành trái phiếu DN xanh phục vụ các mục tiêu, chương trình, dự án xanh đáp ứng đủ các tiêu chí phát triển xanh. Thí dụ, với mục tiêu không phát thải, TPHCM cần sử dụng các nguồn tài chính xanh, kể cả phát hành TPX của chính quyền địa phương (để đầu tư một phần hay toàn bộ) cho các dự án năng lượng tái tạo, như: điện gió ngoài khơi khu vực biển Cần Giờ, điện mặt trời mái; hỗ trợ các dự án chuyển đổi năng lượng xanh, sạch; chiếu sáng công cộng bằng năng lượng tái tạo; xây dựng hệ thống rác phát điện từ rác thải sinh hoạt thay vì chôn lấp như hiện nay; hỗ trợ sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm, dịch vụ thân thiện môi trường; hỗ trợ DN đổi mới công nghệ; phát triển ngành công nghiệp môi trường, dịch vụ môi trường.

"Để có thể triển khai rộng rãi tài chính xanh, TPHCM cần ban hành các cơ chế, chính sách, quy định pháp luật, đòn bẩy kinh tế cho thị trường TPX, cổ phiếu xanh để động viên, khuyến khích sự tham gia của người dân và DN, trên cơ sở vận dụng, cụ thể hóa Nghị quyết 98 đã được Quốc hội khóa 15 thông qua", TS Trần Văn phân tích.

Theo TS Trần Văn, TPHCM có thể bắt đầu bằng việc công bố danh mục các dự án xanh với đầy đủ thông tin, tổng mức đầu tư, đánh giá của các định chế tài chính, tư vấn độc lập, cơ quan quản lý nhà nước về tiêu chuẩn xanh, việc huy động vốn, ấn định lãi suất, thời hạn trả nợ trên cơ sở hiệu quả tổng hợp đầu ra của dự án… Từ đó lên kế hoạch huy động vốn bằng trái phiếu chính quyền xanh hay TPX do DN dự án phát hành.

Ngân hàng chủ động chuyển dịch mô hình tín dụng xanh

Bà Đỗ Ngọc Diệp, Quản lý dự án công trình xanh và biến đổi khí hậu của Tổ chức Tài chính Quốc tế - IFC (thuộc ngân hàng Thế giới - WB) chia sẻ, các cơ hội tài chính xanh quốc tế cũng đang tiếp cận thị trường Việt Nam. Theo đó, các sản phẩm tài chính xanh còn giúp các ngân hàng tiếp cận nhiều nguồn vốn ưu đãi. Thí dụ, Chương trình tăng cường thị trường xây dựng xanh (MAGC) do chính phủ Anh hợp tác với IFC triển khai, sẽ cung cấp tài chính ưu đãi qua các NH trung gian để thúc đẩy hoạt động xây dựng xanh tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Theo bà Đỗ Ngọc Diệp, hiện nay các khoản tín dụng xanh được cung cấp cho nhiều đối tượng người vay, với phí vốn thấp hoặc điều khoản trả nợ có lợi. Hầu hết doanh nghiệp DN đều có thể tiếp cận các tín dụng xanh bằng cách tách chi tiêu cải thiện xanh khỏi chi tiêu chung. Thí dụ, chia thành từng khoản cho việc lắp đặt thiết bị sưởi hoặc làm mát tiết kiệm năng lượng hơn.

Mới đây, IFC đã cho cho một tập đoàn bất động sản ở Việt Nam vay 44 triệu USD để thúc đẩy công trình xanh. Chứng chỉ công trình xanh do IFC phát hành có thể giúp doanh nghiệp tiếp cận được nhiều nguồn vốn vay xanh khác, không chỉ là IFC. Ngoài doanh nghiệp bất động sản, các doanh nghiệp thuộc khối phát triển nhà ở, bất động sản nghỉ dưỡng, du lịch cũng có thể xem xét khoản vay này. Ngoài cho vay trực tiếp, IFC còn phát hành trái phiếu liên kết bền vững.

Theo bà Đỗ Ngọc Diệp, nhiều DN bất động sản đang có xu hướng ràng buộc các khoản vay theo các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính. Tuy nhiên, các khoản vay ưu đãi tích cực này sẽ buộc các DN phải vượt qua được các mốc hướng tới mục tiêu môi trường đã thỏa thuận trước.

Ông Phạm Trung Kiên, Phó trưởng Văn phòng đại diện Agribank khu vực Miền Nam, cho biết đến 31-12-2022, dư nợ cho vay đối với lĩnh vực xanh của Agribank đạt gần 12.000 tỷ đồng (chiếm khoảng 1% dư nợ cho vay nền kinh tế). Trong đó đặc biệt là các lĩnh vực là là lâm nghiệp bền vững, năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, nông nghiệp xanh, công nghiệp xanh.

Với đặc thù là ngân hàng 100% thuộc sở hữu nhà nước nên Agribank luôn đặt trọng tâm phục vụ cho các mục tiêu tăng trưởng quốc gia và đầu tư vào các lĩnh vực trọng yếu, đặc biệt là TPHCM. Từ đó, Agribank có một số định hướng như: ưu tiên cung ứng vốn và dịch vụ tài chính phục vụ phát triển nông nghiệp nông thôn và tiếp tục duy trì dư nợ cho vay nông nghiệp nông thôn từ 65-75%; nghiên cứu và phát triển các sản phẩm tín dụng xanh có chính sách ưu đãi khuyến khích cho vay các dự án phương án kinh doanh hiệu quả, thân thiện với môi trường.

Ông Phạm Trung Kiên cho biết thêm, đối với Agribank, mức cho vay đối với lĩnh vực nông nghiệp nông thôn và đặc biệt là kinh tế xanh với lãi suất là rất thấp và cũng chủ động tìm kiếm tiếp cận các nguồn vốn quốc tế xanh thông qua các bộ ngành đầu mối, các định chế tài chính, tổ chức phi chính phủ khác, tín dụng xanh để tăng trưởng nguồn vốn và hỗ trợ cho các dự án xanh. "Riêng với địa bàn TPHCM, Agribank đã chuẩn bị mọi nguồn lực để thực hiện các chỉ đạo chung của TP, Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TPHCM trong các chính sách phát triển tín dụng xanh đối với TP để thực hiện thành công Nghị quyết 98 của Quốc hội thí điểm một số cơ chế chính sách chính sách đặc thù phát triển của TPHCM", ông Phạm Trung Kiên chia sẻ thêm.

Ông Nguyễn Đăng Thanh, Phó Tổng giám đốc HDBank, cho biết: "Từ những năm 2018 HDBank có chương trình cụ thể gia tăng nguồn lực cho chuyển đổi xanh bằng việc thúc đẩy các chương trình nâng cao nhận thức phát thải khí nhà kính với nhân viên. HDBank cũng là ngân hàng tiên phong ban hành chính sách cấp tín dụng xanh với 11.000 tỷ đồng torng năm 2022". "Ngoài việc tận dụng sự hỗ trợ các tổ chức tài chính quốc tế, HDBank còn bám sát chủ chương chính phủ, NHNN trong thực thị cam kết theo Thoả thuận Paris, cũng như COP26. HDBank tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện bộ chính sách tài chính xanh cho DN và cá nhân bao gồm gói cho vay xanh và các dịch vụ liên quan", ông Nguyễn Đăng Thanh cho biết thêm. Nhận định về thị trường tín chỉ Carbon, ông Nguyễn Đăng Thanh, tín chỉ Carbon sẽ là hàng hoá đặc thù trong giảm phát thải khái nhà kính. Vấn đề cơ quan quản lý làm sao xây dựng được thị trường tín chỉ Carbon theo hướng thúc đẩy sự phát triển của các DN.

Cần nhiều chính sách hỗ trợ DN chuyển đổi xanh

Theo ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), ngành dệt may đang đứng trước cơ hội rất lớn nhờ các hiệp định thương mại tự do (FTS) mà chính phủ ký với các quốc gia trên thế giới. 8 tháng đầu năm 2023, toàn ngành xuất khẩu được 26,3 tỷ USD, riêng tháng 8 là 3,6 tỷ USD. Số liệu này cho thấy thị trường toàn cầu bắt đầu nóng lên nhưng cũng đặt ra thách thức không nhỏ đối với ngành, đó là mô hình phát triển bền vững. Chủ tịch VITAS cho biết, cách đây 5 năm ngành dệt may đã chịu nhiều áp lực từ thị trường xuất khẩu như: áp lực đánh giá của nhãn hàng về thị trường liên quan xanh. bền vững, khí thải, rác thải, môi trường làm việc và đặc biệt là các chứng chỉ an toàn cho sản phẩm vào thị trường khó tính như châu Âu hay Mỹ. Thực tế, đã có doanh nghiệp đầu tư hệ thống sản xuất xanh nhưng con số này vẫn còn rất khiêm tốn. "Do vậy, chúng tôi mong các cơ quan quản lý có hướng dẫn linh hoạt cho từng DN, từng địa phương để đảm bảo khả năng tài chính, nội lực thực hiện. Cùng với đó là chính sách vốn để các doanh nghiệp dệt may đầu tư máy móc, công nghệ theo xu hướng xanh, bền vững", ông Vũ Đức Giang kỳ vọng.

Bà Trần Thị Thúy Ngọc, Phó Tổng giám đốc Công ty Kiểm toán Deloitte Việt Nam, cho rằng hiện còn nhiều vấn đề Việt Nam cần xem xét cho phù hợp bối cảnh, như việc nên đi theo thị trường tín chỉ carbon bắt buộc hay tự nguyện, có nên áp dụng thuế carbon hay không. Một số nước phát triển như Mỹ không đặt ra thuế carbon, trong khi một số nước xung quanh Việt Nam có áp dụng. Cũng theo bà Trần Thị Thúy Ngọc, TP cần có chính sách riêng đặc thù, áp dụng thử nghiệm, nếu không sẽ không thực hiện được. Hiện nay 65% phát thải carbon là từ năng lượng. Vậy để giảm phát thải từ lĩnh vực năng lượng, TP cần có đặc thù, nhất là khi thực hiện Quy hoạch điện VIII. Về phát triển thị trường carbon, hiện nay kể cả một số nước phát triển cũng chỉ là nước trung gian, không thực sự đẩy mạnh, khuyến khích phát triển thị trường này.

Lãnh đạo Deloitte nêu một bài học từ Singapore mà TPHCM có thể học tập. Đó là việc Singapore chi 5 triệu USD xây dựng trung tâm dữ liệu, đảm bảo đầy đủ toàn bộ nội dung liên quan đến thị trường tín chỉ carbon, tài chính xanh. Từ đây, các nhà đầu tư, tổ chức tín dụng có đủ thông số đánh giá dự án xanh, phát triển bền vững. “Tiền đầu tư cho trung tâm này không quá nhiều và các nguồn tài trợ cũng sẵn sàng nếu chúng ta thực sự bắt tay vào làm”, bà Trần Thị Thúy Ngọc gợi ý.

Trung tâm Tư vấn, Đào tạo và Dịch vụ tài nguyên và môi trường