TS Nguyễn Đỗ Anh Tuấn - Viện trưởng Viện Chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (Ipsard) nhận định, trong vài năm gần đây, rau quả đang nổi lên trở thành mặt hàng sáng giá nhất của nông nghiệp Việt Nam, khi thành tích xuất khẩu liên tục tăng mạnh qua từng năm.
Vẫn còn non nớt trên thị trường quốc tế
Kim ngạch XK ngành rau quả năm 2016 đạt 2,46 tỷ USD, tăng 33,6% so với năm 2015. XK hàng rau quả trong 4 tháng đầu năm 2017 ước đạt 1 tỷ USD, tăng 32,6% so với cùng kỳ năm 2016. Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc là 4 thị trường nhập khẩu hàng đầu của hàng rau quả Việt Nam. Đặc biệt là các nhà XK Việt Nam đã mở cửa thành công một số thị trường phát triển, giá cao, qua đó tăng cơ hội đa dạng hóa và giảm thiểu rủi ro thị trường. “Tuy vậy, ngành rau quả Việt Nam vẫn còn phân tán, chưa được tổ chức hiệu quả và còn non nớt trên các thị trường quốc tế, xét đến sự gia tăng chính sách bảo hộ trong nền kinh tế thế giới, các rào cản phi thuế trong thương mại rau quả và đặc tính thời hạn sử dụng ngắn của rau quả hàng hóa thô”, ông Tuấn nói.
Ông Nguyễn Đức Lộc, Trung tâm Chính sách và Chiến lược nông nghiệp nông thôn miền Nam (thuộc Ipsard) cho biết, XK rau quả nước ta liên tục tăng mạnh qua từng năm nhưng thực tế vẫn chưa tương xứng tiềm năng. Việt Nam chỉ chiếm một phần nhỏ bé 1% trên thị trường XK rau quả thế giới. Trong khi, thị trường rau quả có tỷ trọng lớn nhất trong nhóm thực phẩm tươi sống toàn cầu. Trong đó, rau và trái cây chiếm tới hơn 59% và có tốc độ tăng trưởng 2,88% trong giai đoạn 2016-2021. Đặc biệt, trong thời gian tới, nhu cầu tiêu thụ rau quả tươi và chế biến trên thị trường thế giới dự báo sẽ tăng. Đây có thể coi là cơ hội tốt cho rau quả Việt Nam mở rộng xuất khẩu sang các thị trường “khó tính” như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ…
Theo ông Lộc, nhu cầu cung ứng sản phẩm chất lượng được chứng nhận đang tăng lên nhanh chóng. Nhiều loại rau quả của Việt Nam với chứng nhận chất lượng đã có mặt trên nhiều thị trường "khó tính". Điều này tạo động lực mới cho ngành rau quả của Việt Nam trong định hướng phát triển rau quả sạch, đạt chuẩn chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm và có thể truy suất nguồn gốc. Thời gian qua, Việt Nam đã nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp để phát triển thị trường rau quả như trồng và thu hoạch rải vụ, để tránh đối đầu với các sản phẩm trái cây của Trung Quốc, Thái Lan; nâng cao chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm của sản phẩm bằng chứng nhận GAP; cấp mã số vùng trồng cho các sản phẩm đảm bảo chất lượng… Tuy nhiên, hiện Việt Nam cũng đang gặp nhiều khó khăn trong việc bảo quản rau quả để xuất khẩu và sự liên kết giữa doanh nghiệp và người sản xuất.
Ông Nigel Smith - Tổng Giám đốc Công ty TNHH Fine Fruit Asia nhận định, trái cây đang là mặt hàng chiếm ưu thế trong XK nông sản và Việt Nam đang trở thành một trong những đối tác quan trọng trong khu vực ASEAN. Tuy nhiên, điều hạn chế là rau quả của Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều nhất vào sản phẩm xuất khẩu hàng đầu là thanh long, mặt hàng này chiếm tới 82% trong tổng kim ngạch XK rau quả của cả nước. Hiện Trung Quốc “thống trị “cầu XK của thanh long Việt Nam (chiếm tới 91%) nhưng đây là thị trường cực kỳ bất ổn, trong khi đó, thị trường trong nước vẫn phân tán. “Sự phụ thuộc quá nặng nề vào XK một sản phẩm chính và hạn chế phát triển các sản phẩm khác sẽ gây ra những tác động xấu cho ngành rau quả và nhiều rủi ro cho người sản xuất”, ông Nigel Smith nói.
Cần đa dạng hóa sản phẩm và thị trường
Sản xuất còn nhỏ lẻ và tính hợp tác trong mối quan hệ giữa nhà sản xuất và xuất khẩu còn thiếu ổn định. Điều này khiến cho Việt Nam khó có thể đa dạng sản phẩm, đa dạng thị trường... Do vậy, ông Nigel Smith cho rằng, Việt Nam cần đa dạng hóa các sản phẩm rau quả hơn; đồng thời hướng vào các nhóm sản phẩm có thế mạnh, tiềm năng cạnh tranh và có quy mô lớn để kết nối thị trường đầu ra, đảm bảo vệ sinh thực phẩm, truy xuất nguồn gốc…
“Điểm mạnh của sản xuất rau quả ở Việt Nam là kiến thức về kỹ thuật sản xuất là tốt, hệ thống nghiên cứu và khuyến nông rất phổ biến và có hiệu quả.
Hậu cần và hải quan hiệu quả nhưng đắt. Cần có năng lực cao hơn trong Bộ NN & PTNT để quản lý hệ thống các quy trình xuất khẩu để hỗ trợ khả năng cạnh tranh của ngành rau và trái cây Việt Nam. Các bộ, ngành cần xây dựng quan hệ đối tác 3 chiều thực sự giữa doanh nghiệp, nông dân và Chính phủ ở cả cấp khu vực và cấp ngành với mục tiêu chung là xây dựng nhóm rau, trái cây cạnh tranh trên thị trường quốc tế", ông Nigel Smith kiến nghị.
Đại diện Tập đoàn PAN cho hay, Việt Nam có nhiều thuận lợi, ngoài điều kiện đất, nước, khí hậu thì Chính phủ Việt Nam cũng đặt mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp hướng đến hiệu quả, chất lượng cao hơn và với mục tiêu tăng trưởng kép 3,5-4% từ năm 2016-2020, trong đó định hướng vào ngành nông nghiệp công nghệ cao. Cùng với đó, người dân và doanh nghiệp đang chú trọng nhiều hơn vào các sản phẩm đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, dẫn đến nhu cầu đối với sản phẩm sạch tăng cao. Điều này tạo ra sức cạnh tranh cao hơn đối với các sản phẩm rau quả của Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, hệ thống quản lý chất lượng rau quả đầu ra và vào của Việt Nam chưa tốt; khả năng truy suất nguồn gốc của sản phẩm còn rất kém và gia tăng rủi ro an toàn thực phẩm trong vài năm qua, đối với hàng hóa xuất khẩu và cả thị trường nội địa. Do vậy, yêu cầu cấp thiết đặt ra để mở rộng XK là phải nâng cao quản lý chất lượng, công nghệ và đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng để đảm bảo điều kiện bảo quản sản phẩm tốt hơn…
Tại hội thảo, các chuyên gia đã cập nhật diễn biến và đưa ra dự báo thị trường rau quả trong thời gian tới, dựa vào đó để bàn thảo các giải pháp để mở rộng thị trường, thu hút đầu tư, xây dựng chất lượng và thương hiệu cho ngành hàng rau quả với tư cách là ngành hàng chiến lược quốc gia trong tương lai. Đồng thời, cũng tập trung nêu ra định hướng phát triển, định hướng thu hút đầu tư và kết nối thương mại trong ngành hàng rau quả cho các đối tác.
Theo Chu Khôi - VnEconomy