Nhiều người hy vọng rằng sự bùng nổ "xanh" sẽ chuyển nền kinh tế nặng CO2 hiện tại của thế giới sang nền kinh tế ít phụ thuộc hơn vào nhiên liệu hóa thạch và bền vững hơn. Các chuyên gia đã mường tượng ra những tấm pin năng lượng mặt trời và các turbine gió sẽ sản sinh nguồn điện "sạch" để sưởi ấm và chạy các ô tô điện trên đường phố...
Vấn đề đối với những công nghệ này là rằng chúng phụ thuộc vào các khoáng sản và nguyên tố đất hiếm (REE), được một số ít nước sản xuất, trong đó có Trung Quốc.
Thị trường nguyên tố đất hiếm - cần thiết để chế tạo ô tô điện, turbine gió, pin mặt trời và các sản phẩm công nghiệp quốc phòng như tên lửa và hệ thống radar - đã lớn gấp 3 lần về quy mô trong một thập kỷ qua. Các chuyên gia cho rằng, thị trường này sẽ còn phát triển mạnh hơn nữa, từ sản lượng khoảng 125.000 tấn mỗi ngày hiện tại lên 200.000 tấn/ngày vào năm 2014.
Tuy nhiên, có vẻ Trung Quốc đang có ý đồ riêng với vai trò của mình trong thị trường này. Chiếm hơn một nửa lượng dự trữ toàn cầu, Trung Quốc cung cấp khoảng 95% REE của thế giới.
Một điều có thể khiến các chuyên gia lo ngại: Một mỏ duy nhất tại Mông Cổ chiếm 80% sản lượng của Trung Quốc, vì thế, một trận động đất hay trận lụt tại khu vực này hoàn toàn có thể làm gián đoạn nguồn cung toàn cầu.
Và cũng không ít các nhà bình luận phương Tây đã bày tỏ quan ngại rằng Trung Quốc sẽ lợi dụng vấn đề này với ý đồ chính trị. Mới đây, Bắc Kinh đã ám chỉ rằng nước này có kế hoạch cắt giảm xuất khẩu các khoáng sản nhằm "để dành" nguồn cung cho sử dụng trong nước.
Trung Quốc đang phát triển nhanh chóng ngành công nghiệp công nghệ xanh và các tấm pin mặt trời và turbine gió vốn đã cạnh tranh được với các sản phẩm từ châu Âu và Mỹ, vì thế họ càng cần các nguyên tố đất hiếm hơn.
Khôn ngoan khi đặt mình vào vị thế như là một OPEC về các nguyên tố đất hiếm, Trung Quốc đang "ép" các khách hàng nước ngoài, siết chặt xuất khẩu hơn khi tăng thuế, và hạ quota xuất khẩu và đặt ra giới hạn sản xuất. Nhu cầu nguyên tố đất hiếm trên thế giới được dự báo sẽ tăng khoảng 10% mỗi năm, tuy nhiên nguồn cung vẫn gần như giữ nguyên trong vài năm qua. Hầu hết lượng cung hàng năm của Trung Quốc đang chỉ phục vụ nhu cầu trong nước khi người tiêu dùng mua nhiều ô tô và các thiết bị điện hơn. Jack Lifton, nhà phân tích và tư vấn chuyên về những gì ông tự gọi là "kim loại công nghệ" cho rằng, "vào khoảng năm 2011 hay 2012, nhu cầu trong nước của Trung Quốc sẽ vượt qua khả năng sản xuất trong nước".
Thực trạng khó khăn này cũng tương tự đối với trường hợp Lithi, nguyên tố cơ sở để sản xuất các tấm pin ô tô điện. Theo Viện Nghiên cứu Hyundai, 80% trữ lượng Lithi của thế giới đã nằm dưới mặt đất của 3 quốc gia trên thế giới.
Gal Luft, giám đốc điều hành Trung tâm Phân tích an ninh toàn cầu của Washington, nói, các chính trị gia tại Mỹ và châu Âu cần phải đa dạng hóa khoáng sản nhập khẩu và bảo đảm tái chế và dự trữ được Lithi và các nguyên tố đất hiếm.
Ông cho hãng tin United Press International biết trong cuộc phỏng vấn qua điện thoại hôm 22/2: "Nếu không được lưu tâm, điều này có thể dẫn tới các vấn đề an ninh năng lượng nghiêm trọng".
Hầu hết lượng Lithi được khai thác ở Chile, Argentina, Trung Quốc và chỉ được một số ít các công ty bán. Bolivia, dưới sự lãnh đạo của tổng thống chống Mỹ, Evo Morales, mới đây đã phát hiện rằng một trong những mỏ muối chưa được khai thác ở nước này có chứa trữ lượng khổng lồ Lithi và lập tức sử dụng điều này để thu hút đầu tư lớn từ nước ngoài. Hàn Quốc mua một phần mỏ này, và Trung Quốc, Pháp và Nhật Bản cũng đang cố gắng giành lấy một phần miếng bánh.
Mỹ từng tự sản xuất Lithi và các nguyên tố đất hiếm, nhưng hầu hết các mỏ tại nước này đã đóng cửa vì các mỏ tại Mỹ Latinh và Trung Quốc hoạt động rẻ hơn nhiều.
Luft nói, Washington cần có những khuyến khích để các mỏ này có thể tiếp tục được khai thác.
"Khi bạn quan tâm tới an ninh năng lượng, rõ ràng rằng bạn phải chấp nhận một chi phí để trở nên độc lập hơn về tài nguyên".
Một nguyên tố cần thiết để công nghệ xanh bùng nổ là neođim, mà cứ mỗi turbine gió cỡ lớn lại "chứa" trong mình khoảng 1-2 tấn neođim.
Sản lượng toàn cầu ở mức khoảng 17.000 tấn/năm, và nhiều ngành công nghiệp khác cũng sử dụng neođim - vì thế, rõ ràng, nhu cầu nguyên tố này sẽ lớn hơn trong tương lai.
"Đó là vấn đề quan trọng và bức thiết, và các chính trị gia cần phải hành động nhanh chóng. Bởi vì sẽ cần 10 năm để các dự án có thể đưa nguyên liệu này lên khỏi mặt đất và đi tới thị trường", ông nói.
* Đình Ngân (Theo UPI, Tree Hugger)