Lãnh đạo Viện Chiến lược Chính sách TN&MT và Quỹ Hanns Seidel tại Việt Nam chủ trì Hội thảo
Kể từ năm 2020, khái niệm kinh tế tuần hoàn (KTTH) đã được Chính phủ Việt Nam quy định cụ thể trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 (Điều 142) và trong Nghị định số 08/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật BVMT 2020. Đồng thời, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP giao Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng, ban hành khung hướng dẫn áp dụng, đánh giá việc thực hiện kinh tế tuần hoàn. Theo đó, việc xây dựng khung giám sát, các chỉ số đo lường có ý nghĩa rất quan trọng đối với việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp thực hiện kinh tế tuần hoàn trên phạm vi cả nước; là cơ sở để các bộ, ngành và địa phương xây dựng và tổ chức thực hiện kinh tế tuần hoàn phù hợp chức năng, nhiệm vụ, phạm vi và địa bàn quản lý được giao.
Bên cạnh đó, việc áp dụng các công cụ, chỉ tiêu đo lường, đánh giá thực hiện KTTH đã được triển khai ở nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là các quốc gia tiên phong thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn như Đức, Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Trung Quốc…
Điển hình như Cộng hòa Liên bang Đức năm 2012 đã ban hành Luật KTTH thay thế cho Luật Quản lý chất thải và Chu trình khép kín. Luật KTTH của Đức đã phát triển một hệ thống kế hoạch hoàn chỉnh, thiết lập mục tiêu thực hiện KTTH theo lộ trình rõ ràng, gắn liền với đặc điểm địa lý, kinh tế, xã hội cụ thể của từng bang. Cục Thống kê Liên bang cũng đã xây dựng các chỉ số khác nhau cho kinh tế tuần hoàn như hiệu suất sử dụng nguyên liệu thô, tiêu thụ nguyên liệu thô, khối lượng chất thải và tái chế.
Ở Trung Quốc, hệ thống Chỉ số Đánh giá về Phát triển Kinh tế tuần hoàn được ban hành lần đầu tiên vào năm 2007, sửa đổi năm 2017, bao gồm các chỉ tiêu toàn diện như năng suất tài nguyên chính; tỷ lệ tái chế tài nguyên thứ cấp tương ứng với một loạt các chỉ tiêu cụ thể.
Nhật Bản đã phát triển bộ chỉ số KTTH gồm 04 chỉ số chính cùng với hơn 40 chỉ số phụ và các chỉ số bổ trợ được nêu trong Kế hoạch lần thứ Tư về Thiết lập xã hội tuần hoàn vật chất, nhằm theo dõi tiến trình triển khai KTTH cấp quốc gia. Các chỉ số này được xây dựng dựa trên mô hình dòng vật chất để đánh giá tiến trình tuần hoàn dòng vật chất của nền kinh tế theo các phạm vi, cấp độ khác nhau.
PGS.TS Nguyễn Đình Thọ - Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách TN&MT phát biểu khai mạc
Ngoài ra, còn có rất nhiều bộ công cụ, chỉ số hỗ trợ các doanh nghiệp đánh giá mức độ sẵn sàng, thưc hiện các hành động cụ thể, kiểm tra mức độ tuần hoàn mà sản phẩm/dịch vụ đạt được trong quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn như sáng kiến về công cụ Circular Transition Indicators của Hội đồng Doanh nghiệp Thế giới vì sự Phát triển Bền vững (WBCSD).
Như vậy, từ căn cứ pháp lý và yêu cầu thực tiễn cho thấy cần thiết phải nghiên cứu, xây dựng và triển khai các công cụ, chỉ số nhằm theo dõi, đánh giá quá trình, tiến độ và hiệu quả của các hoạt động áp dụng kinh tế tuần hoàn đáp ứng các mục tiêu về giảm khai thác, sử dụng các nguồn tài nguyên không tái tạo, tài nguyên nước; tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên, nguyên liệu, vật liệu; tiết kiệm năng lượng; đồng thời kéo dài thời gian sử dụng vật liệu, thiết bị, sản phẩm, hàng hóa, các linh kiện, cấu kiện; hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường.
Bà Susane Luther – Giám đốc Viện Hợp tác Quốc tế, Quỹ Hanns Seidel phát biểu tại Hội thảo
Tham luận tại hội thảo, bà Susane Luther – Giám đốc Viện Hợp tác Quốc tế, Quỹ Hanns Seidel nhấn mạnh, Đức và Châu Âu từ lâu đã công nhận nền KTTH chính là động lực của sự đổi mới và cân bằng tăng trưởng kinh tế. Do đó, Quỹ đã được Quốc hội Đức ủy nhiệm tạo cơ hội hành động theo cách độc lập trong các hoạt động Quốc tế liên quan đến KTTH. Vì vậy, bà Susane Luther tin rằng điều quan trọng cần thực hiện ngay lúc này để thúc đẩy KTTH là đầu tư, phát triển các dự án kinh tế, kinh doanh. Ví dụ ở thành phố Munich có nền tảng thiết lập phối hợp và thành lập khu vực văn phòng điều phối trong nền KTTH. “Với tư cách là Quỹ đang phát triển, chúng tôi đã tạo ra môi trường kết nối các doanh nghiệp, thực hiện theo cơ chế của Chính phủ Liên bang Đức ban hành, về việc đổi mới công nghệ và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi kinh tế để có thể tạo ra khả năng cạnh tranh công bằng tiến tới phát triển KTTH mạnh mẽ…” – bà Susane Luther khẳng định.
Trình bày tham luận về Yêu cầu thiết lập các chỉ số KTTH theo quy định của Việt Nam, TS. Lại Văn Mạnh – Trưởng Ban Kinh tế TN&MT, Viện CLCSTN&MT cho biết, thời gian qua, Việt Nam đã đưa ra nhiều chính sách, nghị định nhằm xây dựng, hoàn thiện hệ thống tiêu chí về KTTH theo hướng chú trọng khía cạnh kinh tế, gia tăng lợi ích kinh tế từ mô hình KTTH, phát triển bền vững.
Cụ thể, Việt Nam đã xây dựng tiêu chí chung của KTTH được quy định tại Khoản 1 Điều 138 Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, hướng đến tập trung về sử dụng tài nguyên hiệu quả, kéo dài vòng đời sản phẩm và hạn chế phát sinh chất thải - dựa theo các ngành, lĩnh vực như nông nghiệp, khai thác khoáng sản, năng lượng, giao thông vận tải,… Trong đó, cần xét đến các cấp độ và nhu cầu đo lường đánh giá chỉ số của KTTH, bao gồm: Cấp mô; cấp vi mô; cấp sản phẩm,… thông qua các chỉ tiêu về việc sử dụng hiệu quả tài nguyên, tiết kiệm và phát triển năng lượng tái tạo - cần đạt được chỉ số về tổng giá trị sản xuất tạo ra trên một đơn vị tài nguyên khoáng sản sử dụng GDP phân theo loại khoáng sản chính (tỷ VNĐ/1000 tấn hoặc tốc độ tăng của Mr/GDP giảm) đạt nhóm đầu ASEAN; tỷ lệ tiêu thụ năng lượng tính trên đơn vị GDP (KgOE/GDP) giảm dần theo các năm; tỷ trọng năng lượng tái tạo trên tổng cung cấp năng lượng sơ cấp đến năm 2030 đạt 15-20%,…
Toàn cảnh Hội thảo
Tuy nhiên, việc xây dựng các chỉ số KTTH tại Việt Nam thời điểm hiện tại vẫn còn gặp nhiều vướng mắc do thiếu hệ thống pháp lý cụ thể, cùng việc thu thập quản lý, đo lường dữ liệu đánh giá các chỉ số KTTH chưa đủ các công cụ đáp ứng và phương pháp chuẩn hoá,… Do đó, TS. Lại Văn Mạnh đã đưa ra một số đề xuất, khuyến nghị để thực hiện tiêu chí KTTH tại Việt Nam một cách hiệu quả như: Tiếp tục nghiên cứu, xây dựng các quy định pháp luật liên quan đến KTTH; phát triển các tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật cho các hoạt động về KTTH, đảm bảo tính thống nhất và dễ dàng áp dụng; xây dựng bộ công cụ hỗ trợ và dùng chung.
Cùng với đó, tổ chức các khoá đào tạo cho doanh nghiệp, nhà quản lý và triển khai các chiến dịch truyền thông trong việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về lợi ích và cách thức triển khai KTTH cũng như thực hiện đánh giá, đo lường các chỉ số liên quan; lồng ghép, tích hợp các nguyên tắc KTTH vào các chiến lược phát triển quốc gia và ngành, đảm bảo tính bền vững và dài hạn.
Bà Hoàng Thị Diệu Linh – Phòng Môi trường và Biến đổi khí hậu (BĐKH) – Chương trình phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam nhấn mạnh các Phương pháp xây dựng lộ trình thực hiện KTTH, trong đó, cần chú trọng đến việc phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ, ban ngành để đưa ra phương án tăng cường tính tuần hoàn trong chuỗi giá trị thực phẩm và vật liệu xây dựng, nhằm tránh sử dụng quá mức lượng carbon trong nhập khẩu lớn hơn trong xuất khẩu.
Ngoài ra, cần nghiên cứu, đề xuất các biện pháp can thiệp KTTH hiệu quả và có thể hành động hỗ trợ Chiến lược Quốc gia, cập nhật xuyên suốt các thông tin về chính sách (CC, CE, SEDP), giúp cho việc sắp xếp và thu thập dữ liệu được hữu ích, nhằm xây dựng chính sách, duy trì phát triển kinh tế, giảm tác động đến môi trường và đạt được mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Các đại biểu tham dự Hội thảo chụp ảnh lưu niệm
Trung tâm TVĐT&DV